Nietolerancja fruktozy – zalecenia i zakazy

Osoby cierpiące na nietolerancję fruktozy muszą stawić czoła dwóm wyzwaniom jednocześnie. Z jednej strony nietolerancja fruktozy przez wielu jest postrzegana jedynie jako moda i z tego względu, zupełnie niesłusznie, traktowana jako wymysły i fanaberia. Podczas gdy dolegliwości spowodowane tą chorobą z pewnością nie są przejawem fanaberii. Większe ilości fruktozy mogą powodować u niektórych z nich silny ból. Z drugiej strony, poszukiwanie żywności i przepisów, które nie zawierają fruktozy, może być, przynajmniej początkowo, dość uciążliwe. 

Zupełna eliminacja fruktozy z codziennej diety jest bardzo trudna. Na szczęście w przypadku nietolerancji fruktozy nie ma takiej potrzeby. Jeśli osoby dotknięte chorobą znają ilość fruktozy, jaką ich organizm toleruje, mogą przy odrobinie wiedzy i wyobraźni stosować bardzo zróżnicowaną i smaczną dietę przy nietolerancji fruktozy. Na początek warto podczas zakupów krytycznie analizować listę składników, zwłaszcza zamienników cukru, ponieważ zawierają one często fruktozę. Producenci żywności chętnie sięgają po fruktozę, ponieważ jest ona tańsza od cukru stołowego, a przy tym jest wzmacniaczem smaku. Jakie są więc typowe objawy nietolerancji fruktozy i jak powinien wyglądać jadłospis w diecie bez fruktozy, tak aby osoby nią dotknięte mogły nadal jeść smacznie i sięgać po różnorodne produkty? W tym artykule dowiesz się wszystkiego o zaburzeniach wchłaniania fruktozy i poznasz zalecenia dotyczące odpowiedniej diety. 

W większości przypadków, kiedy mówimy o nietolerancji fruktozy, jest to w rzeczywistości zespół złego wchłaniania fruktozy, czyli nietolerancja. Przyczyną jest ograniczona zdolność jelita do wchłaniania fruktozy. Typowe objawy nietolerancji fruktozy to:

• wzdęcia
• bóle brzucha
• biegunka
• burczenie w brzuchu
• papkowate, cuchnące stolce
• śluz w stolcu
• naprzemienne biegunki i zaparcia
• zgaga
• Silny refluks
• uczucie zmęczenia po posiłkach
• niedobory składników odżywczych, takich jak cynk i kwas foliowy

Z kolei wrodzona, czyli dziedziczna nietolerancja fruktozy występuje rzadko i powoduje znacznie poważniejsze objawy:

• nudności i wymioty
• hipoglikemia
• słabość
• zawroty głowy
• bóle głowy
• drgawki
• omdlenia
• zaburzenia układu krzepnięcia
• niewydolność nerek
• zaburzenia pracy wątroby

Ilość spożytej fruktozy, która powoduje objawy takie jak powyższe, różni się w zależności od osoby. Podczas gdy niektórzy ludzie muszą wychodzić do łazienki na dłuższy czas ze skurczami żołądka po zjedzeniu zaledwie kilku gramów fruktozy, inni tolerują jeden lub dwa owoce bez żadnych dolegliwości. Jeśli lekarz zdiagnozuje zespół złego wchłaniania fruktozy, rozpoczyna się faza badań: Jaką ilość plasterków jabłek, soku owocowego lub dżemu organizm danego pacjenta toleruje? Można to stwierdzić tylko poprzez doświadczenie.

Lekarze rozróżniają dwie formy:

Zasadniczo lekarze rozróżniają dziedziczną nietolerancję fruktozy (HFI) i jelitową nietolerancję fruktozy. 

Dziedziczna nietolerancja fruktozy, w skrócie HFI, oznacza wrodzone uczulenie na fruktozę i w większości przypadków rzeczywiście jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Osobom dotkniętym chorobą brakuje enzymu, który u osób zdrowych odpowiada za rozkład fruktozy w wątrobie. Dziedziczną nietolerancję fruktozy charakteryzują zazwyczaj cięższe objawy po spożyciu fruktozy. Z drugiej strony właśnie dzięki temu zwykle jest szybciej diagnozowana i można zastosować odpowiednie leczenie. Bez leczenia i zmiany diety w przypadku HFI może doprowadzić do ciężkiego uszkodzenia wątroby i nerek. Na szczęście jednak dziedziczna nietolerancja fruktozy występuje bardzo rzadko i zwykle jest diagnozowana we wczesnym dzieciństwie. 

Jelitowa nietolerancja fruktozy oznacza nabytą nietolerancję fruktozy, która ma swoje źródło w zaburzeniach pracy jelit i występuje znacznie częściej. Przyczynami są np. zbyt mała liczba cząsteczek transportowych lub ich ograniczona wydajność. Innymi przyczynami nietolerancji fruktozy w jelitach mogą być również choroby przewodu pokarmowego, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna – w tej przewlekłej chorobie zapalnej jelit rozkład i trawienie pokarmu jest ogólnie upośledzone. 

W przypadku podejrzenia nietolerancji fruktozy wskazana jest wizyta u specjalisty. Test oddechowy da nam w nieskomplikowany sposób szybką odpowiedź. Jednak zanim osoby dotknięte tym problemem trafią do gabinetu lekarskiego, zazwyczaj już od dłuższego czasu odczuwają objawy nietolerancji fruktozy. Często trudno odróżnić ją od nietolerancji glutenu czy nietolerancji laktozy, ponieważ objawy mogą być bardzo podobne – zwłaszcza jeśli nietolerancja fruktozy nie jest bardzo wysoka. Występujące objawy, takie jak ból brzucha i wzdęcia, mogą mieć wiele przyczyn. 

Jeśli podejrzewasz u siebie nietolerancję fruktozy, możesz przez kilka dni krytycznie przyjrzeć się swojej diecie i prowadzić dziennik obserwacji swoich dolegliwości. Gdy zauważysz związek między spożywaniem fruktozy a nieprzyjemnymi objawami, skonsultuj się ze specjalistą, aby ustalić, czy faktycznie stoi za tym zespół złego wchłaniania fruktozy. W tym celu pacjent najpierw wypija na czczo roztwór fruktozy, a następnie kilkakrotnie w ustalonych odstępach czasu dmucha w specjalne urządzenie pomiarowe. Podczas rozkładu roztworu fruktozy w jelicie powstaje wodór, a jego stężenie w oddechu jest czynnikiem decydującym o rozpoznaniu. Duża ilość fruktozy odpowiada wysokiej wartości i oznacza ograniczoną zdolność wchłaniania jelit. 

Jak żyć z nietolerancją fruktozy?

Podobnie jak w przypadku wykrycia ewentualnej nietolerancji fruktozy również w przypadku terapii ważne jest, aby osoby dotknięte tym problemem zwróciły większą uwagę na swoją dietę. Eksperci zalecają również zmianę diety przy nietolerancji fruktozy w trzech następujących fazach. 

1. Faza unikania lub rezygnacji

Ta faza powinna trwać od dwóch do czterech tygodni. W tym czasie należy całkowicie unikać pokarmów i napojów zawierających fruktozę. Nie wolno sięgać także po zamiennik cukru – sorbitol, który również wpływa na układ pokarmowy i może powodować problemy żołądkowo-jelitowe. Należy również unikać pokarmów powodujących wzdęcia, gdyż mogą one dodatkowo obciążać i tak już podrażnione jelita. W tej fazie bardzo istotne jest również picie odpowiedniej ilości wody niegazowanej.

2. Faza testowa

Po zakończeniu pierwszej fazy fruktoza może być stopniowo ponownie wprowadzana do diety przez okres około sześciu tygodni. Podstawową zasadą jest wprowadzanie nowego pokarmu co drugi lub trzeci dzień. W ten sposób szybko można zaobserwować, z jaką ilością fruktozy jelito może sobie poradzić, a jaka jest już dla niego nadmiernym obciążeniem. Pomocne w tej fazie jest również prowadzenie dzienniczka dietetycznego. Tutaj znajdziesz przepisy, które zawierają produkty spożywcze pozbawione fruktozy lub zawierające minimalną ilość fruktozy.

3. Stała dieta

Kiedy osoby z nietolerancją fruktozy są już pewne, jaką ilość fruktozy ich jelita mogą strawić bez dolegliwości, następuje przejście na stałą dietę. W tej fazie ważne jest włączenie przepisów bez fruktozy do codziennej diety i takie planowanie posiłków, aby były one smaczne, nieskomplikowane i łatwostrawne dla jelit. Urozmaicony wybór przepisów znajdziesz tutaj. Tutaj znajdziesz szeroki wybór przepisów. 

Kiedy rozmawiamy o glukozie i cukrze stołowym, często pojawiają się błędne przekonania na temat fruktozy. Jednym z nich jest błędne przekonanie, że cukier gronowy jest czystą fruktozą. Można zrozumieć źródło tego rozumowania, bo winogrona to przecież owoce. W rzeczywistości cukier gronowy, który może być również nazywany dekstrozą, składa się z glukozy i fruktozy. Zawarta w nim fruktoza w niewielkich ilościach jest zwykle dość dobrze tolerowana przez osoby z jej nietolerancją. 

Kluczową kwestią jest skład: Jeśli cukier gronowy zawiera więcej glukozy niż fruktozy lub tyle samo, to i tak jest ona czasem dobrze tolerowana. Wynika to z faktu, że podczas jednoczesnego spożywania glukozy i fruktozy poprawia się wchłanianie fruktozy w jelicie. Jest to jednak bardzo indywidualna kwestia. Niektóre rodzaje owoców, takie jak wiśnie czy mandarynki, mają taki stosunek zawartości glukozy i fruktozy, a mimo to są dobrze tolerowane w małych ilościach przez niektóre osoby dotknięte chorobą. Podobnie jest z cukrem stołowym z buraków cukrowych, tzw. sacharozą: Składa się w równych częściach z fruktozy i glukozy, dlatego rafinowany cukier jest tolerowany w niewielkich ilościach przez wielu chorych. Spróbuj na początek spożyć go w bardzo małych ilościach, aby przetestować, czy dotyczy to również Ciebie.

Jakie inne rodzaje cukru są również nieodpowiednie?

Syrop klonowy, miód i syrop z agawy są natomiast zupełnie nieodpowiednie dla osób z zaburzeniami wchłaniania fruktozy. Zaleca się także ostrożność w stosunku do konwencjonalnych zamienników cukru: Nie jest to żadna alternatywa, wręcz przeciwnie. Sorbitol, ksylitol itp. – te substancje nasilają objawy, ponieważ utrudniają wchłanianie fruktozy przez jelita. Należy zachować ostrożność w przypadku wielu gotowych produktów, gum do żucia i żywności deklarowanej jako przekąski bez cukru – w większości przypadków zawierają one substytuty cukru. Szczególnie niebezpieczny jest sorbitol, ponieważ ten alkohol cukrowy jest często używany do słodzenia produktów light, choć może powodować dolegliwości. Nietolerancja sorbitolu i fruktozy powodują te same objawy i często występują one łącznie. 

Jest pewna grupa pokarmów, którą osoby z nietolerancją fruktozy powinny na stałe wyeliminować ze swojej diety:

• Fruktoza zawarta jest głównie w owocach. Pomimo tego, że jabłka, gruszki, mango, winogrona, banany czy czereśnie są źródłem wielu witamin, to nie powinny gościć na Twojej liście zakupów. Warto wiedzieć: W suszonych owocach jest jeszcze więcej fruktozy niż w świeżych.
• Wiemy od dawna, że soki owocowe pite w dużych ilościach, wcale nie są tak bardzo zdrowe. Po pierwsze zawierają dużo kalorii. Ponadto soki powodują bóle brzucha i wzdęcia u osób z uczuleniem na fruktozę.
• Dotyczy to niestety również wszystkich owocowych smarowideł, takich jak dżemy lub galaretki oraz kompoty lub jogurty owocowe. Poranne musli też lepiej zjeść bez dodatku świeżych bomb witaminowych. 
• Wiele osób nie wie o tym, że warzywa mogą również zawierać dużo fruktozy. Należą do nich między innymi karczochy, groszek, biała kapusta, marchew, papryka, pomidory, por i cebula.
• Przy spożyciu w większych ilościach należy uważać także na zboża, nasiona i orzechy . Pełne ziarna, siemię lniane, płatki zbożowe, otręby pszenne i orzechy również mogą zawierać fruktozę. Sprawdzaj zawsze zawartość fruktozy i stosunek glukozy do fruktozy. Jeśli należysz do grupy osób, które lepiej tolerują fruktozę spożywaną razem z glukozą, możesz spróbować włączyć wszystkie te produkty do swojej diety w niewielkich ilościach. 

Zasadniczo zdrowsze jest gotowanie w domu i korzystanie z przepisów o niskiej zawartości fruktozy. Jeśli jednak się spieszysz, istnieje również wiele alternatyw wśród gotowych produktów, dzięki którym możesz szybko coś przekąsić. Te produkty możesz uwzględniać regularnie na swojej liście zakupów:

• Mięso, ryby i owoce morza naturalnie nie zawierają fruktozy.
• To samo dotyczy naturalnych olejów i tłuszczów.
• Również makaron i ryż możesz spożywać bez obaw.
• Warzyw o zawartości fruktozy poniżej 0,1 grama na 100 gramów to kurki, pieczarki, awokado, salsefia, topinambur, ciecierzyca i roszponka. 
• Do warzyw o zawartości fruktozy poniżej 0,5 grama na 100 gramów należą szpinak liściowy, borowiki, ziemniaki, sałata lodowa, bataty, boćwina i rabarbar.
• Okazuje się, że nawet dla słodyczy, takich jak czekolada czy żelki, istnieją alternatywy, które nie zawierają fruktozy ani cukru krystalicznego. Do ich produkcji stosuje się przeważnie syrop glukozowy, syrop ryżowy, maltozę (cukier słodowy) lub syrop orkiszowy , które nie zawierają fruktozy. Stewia oraz laktoza (cukier mleczny) to również dobre zamienniki. Oznacza to, że słodkie smarowidła, musli lub ciastka mogą ponownie stać się częścią Twojej codziennej diety – bez bólu brzucha.

Od tej pory słodkie soki, owoce i przemysłowo produkowane słodycze należy zastąpić obfitymi przekąskami i stosować przepisy bez fruktozy z dużą ilością warzyw i innych produktów spożywczych, które zawierają mało fruktozy lub nie zawierają jej wcale. Ogólnie rzecz biorąc, jeśli masz nietolerancję, warto być uważnym podczas gotowania, a zwłaszcza podczas pieczenia. Dziś bez trudu można znaleźć wiele kreatywnych przepisów na chleb, ciasta, naleśniki i inne smakołyki, które nie zawierają fruktozy. Dzięki temu możesz mieć pewność, że wszystkie Twoje posiłki są możliwie wolne od fruktozy, a przepisy możesz dostosować do swoich indywidualnych upodobań. Życie z nietolerancją fruktozy dla cierpiących na nią osób jest codziennym wyzwaniem, jednocześnie jest to również wielka szansa. Szansa, aby zagłębić się w tajniki zdrowego odżywiania i zgromadzić zbiór przepisów na dania, którymi być może nawet będziesz w stanie zadziwić swoich bliskich.